Partnerzy
pl uk ru

07.12.2015

Wykaz skrótów:

  • k.k. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. nr 88 poz. 553).
  • ККУ – Кримінальний кодекс України (ВВР 2001, N 25-26, ст. 131).
  • k.k.w. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. nr 90 poz. 557).
  • КВКУ – Кримінально-виконавчий кодекс України (ВВР 2004, N 3-4, ст. 21).

Wstęp

W dniu 24 maja 1993 roku podpisano w Kijowie Umowę między Rzeczypospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych. Zgodnie z nią polskie i ukraińskie sądy i prokuratury udzielają sobie wzajemnej pomocy prawnej poprzez sporządzanie, przesyłanie i doręczanie dokumentów, dokonywanie przeszukań, odbieranie i wydawanie dowodów rzeczowych, opracowywanie opinii, dokonywanie oględzin, przesłuchiwanie stron, świadków, biegłych, podejrzanych, oskarżonych, a także przez dokonanie innych czynności procesowych. W paragrafie 5 omawianej umowy strony zaznaczyły również, że wnioski sporządza się w języku strony wzywającej, dołączając tłumaczenie na język urzędowy strony wezwanej albo na język angielski lub rosyjski. W paragrafie 56 zaś strony przewidziały treść i formę wniosku, określając wymóg dołączenia do wniosku w sprawach karnych opisu i kwalifikacji prawnej popełnionego czynu przestępnego, tekstu przepisów karnych, a w miarę potrzeby – i innych przepisów strony wzywającej, istotnych dla ścigania karnego.

Rozwój współpracy w zakresie pomocy prawnej między Polską a Ukrainą, powoduje wzrost znaczenia translatoryki, a w jej ramach problematyki przekładu, którego przedmiotem są obce akty prawne i teksty prawnicze. Dla zapewnienia prawidłowego działania wymiaru sprawiedliwości w kontaktach z zagranicą jest więc konieczna odpowiednia ilość tłumaczy przysięgłych dysponujących przygotowaniem i umiejętnościami przekładu tekstów prawnych. Jednym z problemowych aspektów tłumaczenia tekstów z zakresu prawa karnego jest tłumaczenie terminów prawnych nieodłącznie powiązanych z systemem kar Ukrainy. Nazwy kar pojawiają się niemal w każdym wniosku tego państwa o pomoc prawną w sprawie karnej, tymczasem w polskiej terminologii prawnej brakuje dokładnych odpowiedników. Dlatego prawidłowe przetłumaczenie tekstu wymaga również znajomości pewnych aspektów ustawodawstwa Ukrainy. Dogłębne przeanalizowanie używanych przez ustawodawcę pojęć prawnych w systemie kar, ustalenie treści i znaczenia odpowiadających tym pojęciom terminów, jest podstawą prawidłowego przetłumaczenia na język polski dokumentów ukraińskich.

System kar w ustawodawstwie Ukrainy

Przewidziane przez ustawodawstwo karne Ukrainy poszczególne rodzaje kar, tworzą pewien ich system, przewidziany w ст. 51 ККУ. Stanowi on podstawę prawną, na której opiera się działalność ukraińskich sądów orzekających kary. System kar, ustanowiony w ustawodawstwie Ukrainy, zgodnie z postanowieniami Konstytucji, nie przewiduje kary śmierci ani kar, które poniżają lub naruszają nietykalność cielesną skazanego. W prawie karnym Ukrainy, podobnie jak w polskim (art. 32 k.k.), uporządkowano je od najłagodniejszej do najsurowszej. Prawo karne Ukrainy, przewiduje 12 rodzajów kar. Kolejność wyliczenia kar w ККУ nie jest przypadkowa i wyraża preferencje ustawodawcy co do ich stosowania[1].

I. Штраф

Pierwszym wskazanym w ustawie, czyli najłagodniejszym rodzajem kary w prawie karnym Ukrainy, jest штраф. Jak podaje Великий енциклопедичний юридичний словник (Шемшученко 2007, 975) termin ten pochodzi od niemieckiego Strafe, oznaczającego tyle co ‘kara’. Zgodnie z ustawodawstwem Ukrainy kara określana mianem штраф polega na tym, że w przypadkach i granicach określonych w Części szczególnej ККУ (ст. 53 § 1) sąd nakłada na skazanego obowiązek wpłacenia do budżetu państwa określonej kwoty pieniężnej. Jak wynika z definicji, ukraiński штраф (za wyjątkiem różnic polegających na sposobie wymierzania czy wysokości omawianej kary pieniężnej) jest odpowiednikiem polskiej kary grzywny, wymierzanej na podstawie art. 32 pkt. 1 Kodeksu karnego obowiązującego w Polsce.

II. Позбавлення військового, спеціального звання, рангу, чину або кваліфікаційного класу

Позбавлення військового, спеціального звання, рангу, чину або кваліфікаційного класу, należałoby przetłumaczyć jako pozbawienie specjalnego stopnia wojskowego, służbowego, kategorii zawodowej lub klasy kwalifikacyjnej. Ten rodzaj kary jest nieznany prawu polskiemu, ale w pewnym zakresie może pokrywać się ze środkiem karnym przewidzianym w art. 39 k.k., który przewiduje pozbawienie wykonywania określonego zawodu, lecz w Polsce nie jest on jednak odpowiednikiem omawianego ukraińskiego rodzaju kary.

Kara ta w prawie ukraińskim jest bezterminowa. Popełnienie przestępstw, za które jest ona wymierzana, hańbi bowiem wspomniane stopnie wojskowe i urzędnicze, dlatego ukraińska ustawa karna daje sądowi prawo dożywotniego ich pozbawienia. Wszystkich wymienionych przez prawodawcę: спеціального звання, рангу, чину або кваліфікаційного класу może – zgodnie z ustawodawstwem Ukrainy – pozbawić wyłącznie sąd na podstawie ст. 54 ККУ. Kara przewidziana w ст. 54 należy do tak zwanych specjalnych rodzajów kar i może być zastosowana wyłącznie w stosunku do osoby, która w momencie wyrokowania posiadała jeden ze stopni lub tytułów, nadany zgodnie z obowiązującą procedurą (Стрілець 2000, 213). Charakter tej kary jest zatem zrozumiały dla odbiorcy polskiego, jednakże problematyczne okazuje się tłumaczenie ukraińskich terminów звання, рангu, чин, кваліфікаційний клас na język polski.

Pierwszy termin – звання – wskazuje na rodzaj kary pozbawienia stopnia wojskowego. Zgodnie z Термінологічним словником українсько-польським, польсько-українським – право, фінанси, економіка, торгівля (Яценко 2004, 134) oznacza ‘miano, tytuł, godność, stopień’. Звання występują w Siłach Zbrojnych Ukrainy, w Służbie Bezpieczeństwa Ukrainy, w wojsku przygranicznym, wojsku wewnętrznym, wojsku obrony cywilnej Ukrainy, marynarki wojennej i innych, na przykład: капітан, майор, полковник, генерал, których odpowiednikiem są w języku polskim stopnie wojskowe kapitan, major, półkownik, generał, przewidziane w art. 74. 1. Ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. nr 241, poz. 2416).

Kolejnym terminem użytym do określenia rodzaju kary są tzw. ранги. Jak podaje Великий енциклопедичний юридичний словник (Шемшученко 2007, 756), słowo рангa pochodzi od francuskiego rang czyli ‘rząd, szereg’ i oznacza ‘stopień urzędniczy, który stanowi wskaźnik poziomu znaczenia funkcjonariuszy publicznych’. Термінологічний словник українсько-польський, польсько-український – право, фінанси, економіка, торгівля (Яценко 2004, 287) tłumaczy ten termin jako ‘rangę’. ‘Ranga’ z kolei w języku polskim oznacza ‘1. stopień służbowy w hierarchii wojskowej, 2. znaczenie, ważność czegoś lub kogoś’ (Sobol 2003, 825). Wobec nieścisłości warto zbadać więc przepisy prawa Ukrainy w celu ustalenia właściwego znaczenia tego terminu.

Ранги ustala się w różnych służbach Ukrainy, więc w zależności od ich charakteru należałoby tłumaczyć to słowo na różne sposoby. Na przykład w organach spraw wewnętrznych Ukrainy ustala się takie rangi: майор міліції, підполковник внутрішньої служби. Polska Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. Nr 30 poz. 179) przewiduje w art. 47 ust. 1 stopnie policyjne: major milicji, podpułkownik służby wewnętrznej, analogiczne do wyżej wymienionych. W Polsce w latach 1944-1990, kiedy podobnie jak obecnie na Ukrainie działała milicja, nadawano stopnie milicji. Jednakże рангu przewidziano również w Służbie Podatkowej Ukrainy, na przykład: інспектор податкової служби першого рангу, державний радник податкової служби. Tymczasem ustawodawstwo polskie początku XX wieku przypisywało tak zwanej kategorii urzędniczej dwanaście różnych stopni służbowych, przy czym stopniem najwyższym był stopień 1. Stopnie te zniesiono w 1933 roku, wprowadzając w ich miejsce dwanaście grup uposażenia zasadniczego (Serwis Służby Cywilnej). Obecnie w polskich urzędach przewiduje się stopnie służbowe urzędników służby cywilnej (Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 2007 r. w sprawie określenia stanowisk urzędniczych, wymaganych kwalifikacji zawodowych, stopni służbowych urzędników służby cywilnej, mnożników do ustalania wynagrodzenia oraz szczegółowych zasad ustalania i wypłacania innych świadczeń przysługujących członkom korpusu służby cywilnej (Dz.U. nr 12 poz. 79). Pангu przewidziane są także w służbie dyplomatycznej Ukrainy, na przykład: надзвичайний і повноважний посол, посол, радник першого класу, których odpowiednikiem w polskiej dyplomacji są stopnie dyplomatyczne, na przykład: ambasador tytularny, radca - minister, I radca, radca, attaché (art. 8 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej (Dz.U. nr 128 poz. 1403), nadawane członkom personelu dyplomatycznego przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych państwa wysyłającego dyplomatów.

Wobec powyższego, tłumaczenie proponowane przez wspomniany słownik należy uznać za niewłaściwe. Autor słownika wpadł w tak zwaną „pułapkę językową”, wynikającą z podobnego brzmienia terminu w języku ukraińskim i polskim. W tłumaczeniu trudno ująć jednak військове, спеціальне звання, ранг, чин і кваліфікаційний клас w jednym terminie polskim. Polski stopień służbowy wydaje się spełniać tę rolę, stopniem służbowym może być bowiem funkcjonujący w języku polskim zarówno termin stopień milicji, jak i stopień dyplomatyczny.

Trudności przysparza również przetłumaczenie trzeciego terminu wskazanego przez ustawodawcę ukraińskiego – чин. Terminu чин nie notuje Термінологічний словник українсько-польський, польсько-український – право, фінанси, економіка, торгівля. Należy więc sięgnąć do innych dostępnych na rynku słowników. Omawiany termin Польсько-Український та українсько-польський словник (Бачинський, Задніпряна і Хотинська 2006, 520), objaśnia jako ranga, stopień, natomiast Польсько-український українсько-польський словник (Малецька і Ландовські, 2004, 812), objaśnia jako stanowisko. Tymczasem termin ten zgodnie z ст. 47 Закону України «Про прокуратуру» (ВВР 1991, N 53, ст. 793), nadawany jest na Ukrainie prokuratorom i śledczym organów prokuratury, pracownikom tak zwanych науково-навчальних закладів, na przykład: державний радник юстиції України, державний радник юстиції I, II і III класів w zależności od zajmowanego stanowiska i stażu pracy. Ponieważ w ustawodawstwie Polski nie sposób odnaleźć odpowiednika tego terminu, należałoby użyć zwrotu oddającego sens i charakter danego tytułu, na przykład stopnie klasowe – omawiane stopnie posiadają bowiem klasy. Przykładowo, stopień państwowego radcy prawnego I, II i III klasy nadaje Prezydent Ukrainy, inne – nadawane są przez Prokuratora Generalnego Ukrainy (Нор 2002, 67). Omawiane stopnie nadaje się na Ukrainie również specjalistom sądów arbitrażowych (prócz sędziów). Ponieważ jednak w języku polskim przymiotnik klasowy kojarzy się z klasowością społeczeństwa i zastosowanie terminu stopnie klasowe tłumacz mógłby narzucić błędną interpretację, bardziej trafnym terminem zdaje się być stopień zawodowy lub kategoria zawodowa.

Kolejny termin użyty przez ustawodawcę ukraińskiego w treści przepisu, przewidującego omawianą karę to кваліфікаційний клас. Термінологічний словник українсько-польський, польсько-український – право, фінанси, економіка, торгівля (Яценко 2004, 161) nie notuje tego terminu, jednak pod pojęciem клас odnajdujemy odpowiedniki: klasa, kategoria. Ustawodawstwo polskie nie zna równoważnych tytułów urzędniczych – na Ukrainie кваліфікаційний клас jest nadawany sędziom wszelkich sądów, w tym również sędziom sądów arbitrażowych, a także biegłym sądowym. Należałoby zatem zachować ten termin w jego równoważnym brzmieniu: klasa kwalifikacyjna. Termin kategoria kwalifikacyjna jest również dopuszczalny.

Warto zauważyć, że autorzy wskazanych słowników ukraińsko-polskich nie dokonali dogłębnej analizy omawianych terminów. Z uwagi na fakt, że wszystkich wyżej wskazanych informacji nie sposób zawrzeć w tłumaczeniu omawianej kary, podane na wstępie do punktu II tłumaczenie jest w pełni uzasadnione.

III. Позбавлення права обіймати певні посади або займатися певною діяльністю

Termin позбавлення права обіймати певні посади або займатися певною діяльністю, w dosłownym tłumaczeniu pozbawienie prawa do zajmowania pewnych stanowisk lub prowadzenia pewnej działalności, zgodnie z ст. 55 § 2 ККУ jest podstawą wymierzenia kary przez sąd wobec ustalenia faktu, że podczas dokonania przestępstwa sprawca zajmował określone stanowisko lub prowadził określoną działalność, a popełnione przestępstwo miało charakter bezpośrednio związany z tym stanowiskiem lub działalnością, oraz że charakter popełnionego przestępstwa, dane o jego osobie i inne okoliczności świadczą o niecelowości dalszego zajmowania określonego stanowiska lub prowadzenia określonej działalności (Савченко, Кузнецов і Штанько 2005, 401). Analogicznym środkiem karnym w prawie polskim jest zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej przewidziany w art. 39 pkt. 2 k.k. Łatwo zauważyć, że ustawodawca polski ujął tę karę szerzej, pozbawiając sprawcę czynu zabronionego również prawa do wykonywania określonego zawodu. W celu nadania płynnego prawnego brzmienia terminu позбавлення права обіймати певні посади або займатися певною діяльністю w języku polskim warto przetłumaczyć go jako zakaz zajmowania określonego stanowiska lub prowadzenia określonej działalności.

IV. Громадські роботи

Kara громадські роботи, w tłumaczeniu dosłownym prace obywatelskie lub prace społeczne, jest ustanowiona przepisem ст. 56 ККУ. Termin ten oznacza na Ukrainie wykonywanie przez skazanego w wolnym od pracy lub nauki czasie, ale w okresie wyznaczonym wyrokiem sądowym, bezpłatnych prac społecznie użytecznych, do których należą na przykład: sprzątanie ulic, remont dróg, budynków (Кузнецов, Стрельбицький і Гіжевський 2005, 263). Rodzaj i charakter tej kary wyznaczają na Ukrainie organy samorządu terytorialnego. Karę tę wymierza się w granicach od sześćdziesięciu do dwustu czterdziestu godzin w wymiarze, który nie może przekroczyć czterech godzin dziennie. Zgodnie z przepisami prawa Ukrainy, omawianej kary nie można stosować w stosunku do osób z orzeczoną pierwszą lub drugą grupą inwalidzką, kobiet ciężarnych, emerytów, a także żołnierzy na służbie (Мельник і Клименко 2004, 352). Nieletnim sąd ukraiński może wymierzyć omawianą karę wyłącznie z zachowaniem wymogów stawianych przez ст. 100 § 1[2] oraz ст. 103[3] ККУ. Skazany na tę karę może opuścić terytorium Ukrainy wyłącznie za zgodą właściwego organu.

W ustawodawstwie polskim prace wykonywane na cele społeczne na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lipca 2011 r. w sprawie organizowania prac społecznie użytecznych (Dz.U. nr 155 poz. 921) są znane jedynie jako jeden ze sposobów wykonania kary ograniczenia wolności, a nie jako odrębny rodzaj kary. W Polsce prace społecznie użyteczne wykonuje się w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, w instytucji lub organizacji charytatywnej lub na rzecz społeczności lokalnej, według decyzji zawodowego kuratora sądowego po uprzednim wysłuchaniu skazanego (art. 57 § 1 k.k.w.). Wymiar czasu tej pracy ustalany jest przez sąd, po wysłuchaniu skazanego, w granicach od dwudziestu do czterdziestu godzin miesięcznie, zgodnie z art. 35 § 1 k.k. Ukraińska kara громадські роботи odpowiada zatem polskiemu terminowi prace społecznie użyteczne. Termin ten pozwoli polskiemu prawnikowi w zupełności zrozumieć charakter omawianej kary przewidzianej w ukraińskim ustawodawstwie.

V. Виправні роботи

Виправні роботи, w dosłownym tłumaczeniu prace poprawcze – uregulowane zostały przez ст. 57 ККУ i polegają na nałożeniu na skazanego obowiązku pracy w miejscu jego zatrudnienia (ст. 41 § 1 КВКУ) na okres wskazany w wyroku sądu, a także na obowiązku systematycznego rejestrowania się w instytucji zwanej кримінально-виконавча інспекція (ст. 41 § 6 КВКУ). Ponadto, zgodnie z ст. 42 § 1 i 42 § 4 КВКУ, na skazanego nakłada się zakaz rozwiązania stosunku pracy z własnej woli i wyjazdu za granicę Ukrainy bez pozwolenia wyżej wspomnianej instytucji. Z kwoty wynagrodzenia skazanego przymusowo pobiera się comiesięcznie określoną kwotę na rzecz budżetu państwa w granicach od 10 do 20 % wysokości wynagrodzenia. Prace poprawcze są wymierzane przez sąd ukraiński w granicach od sześciu miesięcy do dwóch lat. W akcie Постанова Пленуму Верховного Суду України від 24 жовтня 2003 р. №7 «Про практику призначення судами кримінального покарання» (із змінами, внесеними згідно з постановами Пленуму Верховного Суду України № 18 від 10 грудня 2004 р., № 8 від 12 червня 2009 р. та № 11 від 6 листопада 2009 р.) zaznaczono w pkt. 12, że виправні роботи wymierza się wyłącznie osobom pracującym w miejscu ich zatrudnienia (Шемшученко 2007, 93). Zgodnie z przepisem ст. 42 КВКУ okres odbywania prac poprawczych wlicza się do stażu pracy. Prace poprawcze nie mogą być stosowane na Ukrainie w stosunku do kobiet ciężarnych, kobiet przebywających na urlopie macierzyńskim, osób niezdolnych do pracy, osób, które nie ukończyły 16 roku życia, emerytów, żołnierzy, pracowników państwowych, notariuszy, sędziów, prokuratorów i adwokatów (Шем’яков і Хохлов 2006, 179).

Warto przypomnieć, iż uregulowanie polskiej kary ograniczenia wolności, wzorowane było na omawianej karze pracy poprawczej, przewidzianej w radzieckim prawie karnym, która przyjęła się również w ustawodawstwach innych państw socjalistycznych. W obowiązującym prawie karnym Polski odpowiednik ukraińskiej kary виправні роботи jest jedynie jednym ze sposobów realizacji kary ograniczenia wolności i nie występuje samodzielnie jako odrębny rodzaj kary. W Polsce jednak zatrudnionemu, skazanemu na karę ograniczenia wolności, potrąca się z wynagrodzenia 10 – 25 % na rzecz Skarbu Państwa, albo na cel społeczny wskazany przez sąd. W związku z brakiem terminu polskiego określającego omawianą karę, słusznym byłoby pozostawienie jej nazwy w dosłownym tłumaczeniu.

VI. Cлужбові обмеження для військовослужбовців

Службові обмеження для військовослужбовців, czyli dosłownie ograniczenia służbowe dla żołnierzy, przewidziane jako kara w ст. 58 ККУ, nie są znane polskiemu Kodeksowi karnemu zarówno w części ogólnej, jak i wojskowej. Kara ta jest wymierzana na Ukrainie w granicach od sześciu miesięcy do lat dwóch. Przy zastosowaniu tej kary skazanemu nie można powierzyć wyższego stanowiska, ani awansować go na wyższy stopień wojskowy. Okresu kary nie zalicza się do okresu służby, wymaganego do awansu na wyższy stopień, a w trakcie odbywania kary pobierana jest na rzecz budżetu państwa część wynagrodzenia skazanego, w granicach od 10 do 20 % (Мельник і Клименко 2004, 370).

VII. Конфіскація майна

Конфіскація майна, w dosłownym tłumaczeniu konfiskata mienia, regulowana ст. 59 ККУ, polega na przymusowym, bezpłatnym przekazaniu na rzecz budżetu państwa części lub całości mienia, które jest prywatną własnością skazanego i może być wymierzona za ciężkie i szczególnie ciężkie przestępstwo. Kara ta znana była w polskim prawie karnym jako kara dodatkowa konfiskaty mienia do roku 1990, orzekana w przypadku skazania za zbrodnie przeciwko podstawowym interesom politycznym lub gospodarczym państwa, zagarnięcie mienia społecznego znacznej wartości lub inną zbrodnię dokonaną z chęci zysku.

VIII. Арешт

Арешт, w dosłownym tłumaczeniu areszt, jest uregulowany na Ukrainie przepisem ст. 60 ККУ. W przypadku tłumaczenia tego terminu łatwo o pomyłkę. W dostępnych na rynku słownikach, w tym również we wspominanym słowniku Термінологічний словник українсько-польський, польсько-український – право, фінанси, економіка, торгівля (Яценко 2004, 13), pod pojęciem ukraińskiego terminu aрешт odnajdujemy bowiem polski odpowiednik: areszt, aresztowanie, zajęcie. Nie sposób jednak zgodzić się z takim tłumaczeniem. W ukraińskim prawie karnym areszt jest karą, natomiast w polskim prawie karnym tymczasowe aresztowanie (potocznie areszt) jest rodzajem środka zapobiegawczego, czyli instrumentem prawnym, służącym zamknięciu podejrzanemu lub oskarżonemu dróg wpływania na przebieg postępowania, w szczególności w drodze ucieczki, ukrywania się przed sądem i organami ścigania, zacierania śladów, nakłaniania świadków do zmiany ich zeznań itp., lub, w przypadku podejrzenia o popełnienie ciężkich przestępstw, w celu zapobieżenia popełnieniu kolejnych przestępstw. Z kolei odpowiednikiem polskiego środka zapobiegawczego w postaci aresztu, jest w prawie ukraińskim środek zapobiegawczy o nazwie тримання під вартою – w dosłownym tłumaczeniu przetrzymywanie pod wartą (potocznie również nazywane na Ukrainie aрешт). Jednakże areszt jest znany polskiemu ustawodawstwu jako kara, ale w prawie wykroczeń. Jego wymierzanie regulują przepisy art. 19, 26, 35, 38 i 42-44 Kodeksu wykroczeń (Ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy — Kodeks wykroczeń (Dz.U. nr 224 poz. 1340). Wobec powyższych niezgodności, warto zbadać charakter tej kary w prawie karnym Ukrainy.

Kara aresztu w ukraińskim prawie karnym jest wymierzana w granicach od jednego do sześciu miesięcy. Skazany odbywa ją w specjalnych tzw. арештних домах, zgodnie z ст. 11, 15, 50 КВКУ. Skazani na karę aresztu trzymani są w warunkach izolacji (ст. 51 § 1 КВКУ) i nakłada się na nich ograniczenia charakterystyczne dla osób, które odbywają karę pozbawienia wolności (Грищук 2006, 130). Nie może być zastosowana w stosunku do osoby, która nie ukończyła 16 lat, kobiet ciężarnych oraz kobiet, które mają dzieci do lat 7 (Мельник і Клименко 2004, 374). Nieletniemu w wieku od 16 do 18 lat omawiana kara może być wymierzona tylko z zachowaniem wymogów zawartych w ст. 101[4] i 103 ККУ.

Wobec powyższego, z uwagi na izolacyjny charakter omawianej kary, zasadnym byłoby nazwanie jej krótkoterminowym pozbawieniem wolności. Natomiast słowniki prawnicze, obejmujące leksykę szerszą niż tylko dotycząca prawa karnego, powinny uściślić, że odpowiednikiem ukraińskiego terminu арешту jest polski areszt wyłącznie w prawie wykroczeń lub w znaczeniu środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania[5].

IX. Обмеження волі

Termin oбмеження волі, przewidziany w ст. 61 ККУ czyli w tłumaczeniu dosłownym ograniczenie wolności, tak też tłumaczone przez dostępne na rynku słowniki ukraińsko-polskie, może wprowadzić w błąd zarówno prawnika polskiego jak i tłumacza – nie posiada bowiem dokładnego odpowiednika w polskim prawie karnym. Na Ukrainie oбмеження волі oznacza umieszczenie skazanego w zakładzie karnym typu otwartego, określanym tam mianem виправний центр bez zupełnej izolacji od społeczeństwa, ale pod nadzorem, z obowiązkowym wykonywaniem pracy (ст. 16, 56 КВКУ).

Kara oбмеження волі jest wymierzana w granicach od jednego do pięciu lat. Odbywanie tej kary jest zawsze powiązane z wykonywaniem pracy, dlatego w ст. 61 § 3 ККУ ukraiński ustawodawca zastrzegł, że nie może być ona wymierzana w stosunku do nieletniego, kobiet ciężarnych, kobiet, które mają dzieci do lat 14, emerytów, żołnierzy oraz osób z orzeczeniem pierwszej i drugiej grupy inwalidzkiej. Ponieważ charakter omawianej kary jest zbliżony do polskiej kary pozbawienia wolności, którą w Polsce skazany odbywa w zakładzie półotwartym na podstawie art. 92 k.k.w., należałoby w języku polskim określić ukraińską karę oбмеження волі jako karę pozbawienia wolności w zakładzie półotwartym z obowiązkowym wykonywaniem pracy.

X. Тримання в дисциплінарному батальйоні військовослужбовців

Тримання в дисциплінарному батальйоні військовослужбовців w dosłownym tłumaczeniu przetrzymywanie żołnierza w batalionie dyscyplinarnym (ст. 62 ККУ) nie jest znane polskiemu Kodeksowi karnemu, również w części wojskowej. Stosuje się ją wyłącznie w stosunku do żołnierzy służby terminowej. Kara ta polega na przymusowym umieszczeniu na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat w szczególnej wojskowej jednostce – batalionie dyscyplinarnym, przeznaczonym do odbywania kary przez żołnierzy, którzy dopuścili się czynu zabronionego podczas odbywania służby. Zgodnie z ст. 71 § 6 КВКУ i Указом Президента України «Про Положення про дисциплінарний батальйон у Збройних Силах України» від 5 квітня 1994 року N 139/94 osoby, które odbywają karę w batalionie dyscyplinarnym, wykonują obowiązki i korzystają z praw, określonych przez ustawodawstwo ukraińskie, dla żołnierzy służby terminowej, z ograniczeniami przewidzianymi w ст. 71-85 КВКУ[6]. Dopiero po odbyciu kary, skazani wracają do swojej jednostki w celu dalszego odbywania służby, dlatego też czas przebywania w batalionie dyscyplinarnym nie jest wliczany do okresu służby (Грищук 2006, 132).

XI. Позбавлення волі на певний строк

Позбавлення волі на певний строк, czyli pozbawienie wolności na czas określony (ст. 63 ККУ) jest rodzajem kary, zgodnie z którym skazanego izoluje się od społeczeństwa w drodze umieszczenia go w odpowiednim zakładzie karnym na okres orzeczony wyrokiem sądu. Karę tę odbywa się na Ukrainie w zakładach karnych typu zamkniętego, których rodzaj oraz tryb, zgodnie z ст. 86 КВКУ, określony jest przez Державний департамент України з питань виконання покарань. Osoby pełnoletnie odbywają karę pozbawienia wolności w tzw. виправних колоніях[7] (ст. 18[8], 138 do 140[9] КВКУ), natomiast osoby nieletnie w tzw. виховних колоніях [10] (ст. 19[11], 143 do 149[12] КВКУ). Pozbawienie wolności związane jest z istotnymi ograniczeniami dla skazanego, który nie tylko zostaje odizolowany od społeczeństwa, ale też pozbawia się go możliwości swobodnego przemieszczania się, wyboru rodzaju wykonywanej pracy, ogranicza się go w dysponowaniu swoim czasem, spotkaniach z rodziną i bliskimi (Грищук 2006, 134). Podobne ograniczenia przewiduje polskie prawo karne wykonawcze. Na skazanego na karę pozbawienia wolności wywiera się pewien wpływ: przebywa on w warunkach narzuconego trybu, a w razie konieczności nakłada się na niego obowiązek nauki zawodu lub uzupełniania wiedzy ogólnej (rozdziały XVI do XIX КВКУ oraz rozdział X k.k.w.).

Odpowiednikiem kary позбавлення волі на певний строк mogłaby być w polskim prawie karnym kara pozbawienia wolności lub kara 25 lat pozbawienia wolności, które również stanowią karę pozbawienia wolności na czas określony, gdyż przewidują granice czasowe tej kary. Sąd ukraiński wymierza jednak omawianą karę w granicach od 1 do 15 lat – jedynie w przypadku wyroku łącznego, zgodnie z ст. 71 § 2 ККУ oraz przy zamianie kary dożywotniego pozbawienia wolności przez akt ułaskawienia[13] (ст. 87 § 2 ККУ[14]) na okres nieprzekraczający 25 lat. Wobec powyższego w tłumaczeniu należy ująć tę karę terminem kara pozbawienia wolności.

XII. Довічне позбавлення волі

Kara довічне позбавлення волі, czyli dosłownie kara dożywotne pozbawienie wolności (ст. 64 ККУ), tak jak w Polsce, jest najsurowszym rodzajem kary w prawie karnym Ukrainy, zgodnie z którym skazanych izoluje się od społeczeństwa drogą przymusowego umieszczenia ich w odpowiednich виправних колоніях tzw. maksymalnego stopnia bezpieczeństwa (ст. 18 § 2 i 150 § 1 КВКУ) bez oznaczenia okresu odbywania tej kary (Гончаренко 2004, 178). W sankcjach przewidzianych wprost w części szczególnej ККУ kara pozbawienia wolności na określony czas jest alternatywą dla kary dożywotniego pozbawienia wolności. Dlatego też sąd, który orzekł karę dożywotniego pozbawienia wolności, zobowiązany jest podać w uzasadnieniu wyroku okoliczności, które świadczą o celowości zastosowania tej kary w stosunku do konkretnego skazanego (Постанова Пленуму Верховного Суду України від 24 жовтня 2003 року N 7, п. 12).

Zgodnie z ст. 64 § 2 ККУ kara dożywotniego pozbawienia wolności nie może być wymierzona na Ukrainie w stosunku do osób, które popełniły przestępstwo przed ukończeniem 18 lat lub po ukończeniu 65 lat, kobiet, które były ciężarne w czasie popełnienia przestępstwa lub wymierzania kary przez sąd. Skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności nie podlegają zwolnieniu z tej kary[15]. Wobec omówionych podobieństw pomiędzy ukraińską karą довічне позбавлення волі i polską karą dożywotniego pozbawienia wolności, tłumaczenie tego ukraińskiego terminu na język polski nie powoduje trudności.

Podsumowanie

Na podstawie dokonanych badań należy stwierdzić, że tłumaczenie ukraińskich terminów prawnych, w tym rodzajów kar, jest bardzo problematyczne. Zastosowanie przez autora szerokiego wachlarza metod badawczych, w tym dogmatyczno prawnej, komparatystycznej i historycznej, pozwoliło na pełne, a jednocześnie zwięzłe, zbadanie znaczenia omawianych terminów oraz zaproponowanie ich polskich ekwiwalentów. Pośród dwunastu, przewidzianych przez prawo karne Ukrainy kar, tłumaczenie jedynie kilku nie wzbudziło wątpliwości, a dostępne słowniki ukraińsko-polskie przewidują prawidłowe ich ekwiwalenty. Wśród nich można wymienić grzywnę, konfiskatę mienia i karę dożywotniego pozbawienia wolności. Przy czym konfiskata mienia, choć nie jest przewidywana przez obowiązujące prawo polskie, jest znana poprzednio obowiązującej ustawie karnej. Jednakże tłumaczenie większości z rodzajów kar, przewidzianych w prawie karnym Ukrainy, powoduje znaczne trudności. Również rynek wydawniczy oferuje znikomą ilość słowników specjalistycznych, a te, dostępne, jak wyżej wykazano, posiadają liczne nieścisłości. Znacznym utrudnieniem prawidłowego przekładu jest, wbrew pozorom, pokrewieństwo języka ukraińskiego i polskiego, powodujące liczne „pułapki językowe”. Warto tutaj wymienić praktykowane tłumaczenie kary арешту jako aresztu czy обмеження волі jako ograniczenia wolności. Inne, jak prace społecznie użyteczne, są znane prawu polskiemu, ale funkcjonują w pochodnych znaczeniu. Niektóre rodzaje kar natomiast nie są nieznane prawu polskiemu, tj. службові обмеження для військовослужбовців czy позбавлення військового, спеціального звання, рангу, чину або кваліфікаційного класу – te należą do grupy wymagających szerokich badań komparatystycznych i największego wysiłku tłumacza. Brak wiedzy prawniczej lub przeprowadzenia gruntownych badań porównawczych, a co za tym idzie niewłaściwe zrozumienie danego terminu może prowadzić bowiem do licznych pomyłek i nieścisłości w tłumaczeniach, a te do nieporozumień pomiędzy organami, nieprawidłowego sporządzenia odpowiedzi na wniosek o udzielenie pomocy prawnej czy niewykonania obowiązków wynikających z umowy międzynarodowej o pomocy prawnej, a także innych poważnych skutków.

W związku z powyższym warto zaznaczyć, że pomimo rosnącego zapotrzebowania na tłumaczenia prawne i prawnicze w zakresie języka ukraińskiego, problematyce przekładu dla tłumaczy języka ukraińskiego, poświęcono niewiele prac naukowych. Wprowadzenie odpowiednich zajęć na studiach filologicznych, obejmujących podstawy prawa lub elementy prawa dla tłumaczy, chociażby w zakresie prawa rodzimego, umożliwiłoby przyszłym tłumaczom samodzielne badanie systemu prawa polskiego i obcego, a co za tym idzie wykonywanie bezbłędnych tłumaczeń nawet przy braku innych pomocy naukowych jak słowniki prawnicze. Warto również aktywować, zarówno praktyków jak i teoretyków, do opracowywania zagadnień problematycznych, w szczególności w zakresie tych mniej popularnych języków, w celu ich publikacji w dostępnych na rynku czasopismach dla tłumaczy.

BIBLIOGRAFIA:

  1. Грищук, В. К. 2006. Кримінальне Право України – загальна частина, Київ: Видавничий Дім „Ін Юре”.
  2. Бажанов, М. І. (ред.) 2005. Кримінальне Право України – загальна частина. Київ – Харків: Юрінкон Інтер – Право.
  3. Мельник, М. І. (ред.) 2004. Кримінальне Право України (загальна частина). Київ: Юридична думка.
  4. Кузнецов, В. О. і Стрельбицький М. П. і Гіжевський В. К. 2005. Кримінальне Право України – загальна і особлива частина. Київ: Істина.
  5. Мельник, М. І. (ред.) 2007. Науково – практичний коментар Кримінального Кодексу України. Київ: Юридична думка.
  6. Андрушк, П. П. (ред.) 2009. Науково – практичний коментар до Кримінального Кодексу України в двох томах. Київ: Каннон А.С.К.
  7. Нор, В. Т. (ред.) 2002. Прокурорський нагляд в Україні, Львів: Тріада плюс.
  8. Савченко, А. В. i Кузнецов В. В. i Штанько О. Ф. 2005. Сучасне кримінальне право України, Київ: Паливода А.В.
  9. Селецький, С. І. 2007. Кримінальне Право України – загальна частина, Київ: ЦУЛ.
  10. Шем’яков, О. П. i Хохлова І. В. 2006. Кримінальне Право України – загальна частина, Київ: ЦНЛ.
  11. Хавранюк, М. І. 2004. Довідник з особливої частини Кримінального Кодексу України. Київ: Істина.

Akty prawne:

  1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lipca 2011 r. w sprawie organizowania prac społecznie użytecznych (Dz.U. nr 155 poz. 921).
  2. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 2007 r. w sprawie określenia stanowisk urzędniczych, wymaganych kwalifikacji zawodowych, stopni służbowych urzędników służby cywilnej, mnożników do ustalania wynagrodzenia oraz szczegółowych zasad ustalania i wypłacania innych świadczeń przysługujących członkom korpusu służby cywilnej (Dz. U. nr 12, poz. 79).
  3. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. nr 241, poz. 2416).
  4. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej (Dz.U. nr 128, poz. 1403).
  5. Ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy — Kodeks wykroczeń (Dz.U. nr 224 poz. 1340).
  6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. nr 88 poz. 553).
  7. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. nr 90 poz. 557).
  8. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. Nr 30, poz. 179).
  9. Закон України «Про військовий обов'язок і військову службу» (ВВР 1992, N 27, ст. 385).
  10. Закон України «Про державну службу» від 16 грудня 1993 р. (ВВР 1993, N 52, ст. 490).
  11. Закон України «Про прокуратуру» (ВВР 1991, N 53, ст. 793).
  12. Закону України «Про прокуратуру» (ВВР 1991, N 53, ст. 793).
  13. Кримінальний кодекс України (ВВР 2001, N 25-26, ст. 131).
  14. Кримінально-виконавчий кодекс України (ВВР 2004, N 3-4, ст. 21).
  15. Постанова Пленуму Верховного Суду України від 24 жовтня 2003 р. №7 «Про практику призначення судами кримінального покарання» (із змінами, внесеними згідно з постановами Пленуму Верховного Суду України № 18 від 10 грудня 2004 р., № 8 від 12 червня 2009 р. та № 11 від 6 листопада 2009 р.).
  16. Указ Президента України «Про Положення про дисциплінарний батальйон у Збройних Силах України» від 5 квітня 1994 року N 139/94.

Słowniki:

  1. Domagalski, Stanisław. 2008. Wielki słownik polsko-ukraiński, ukraińsko-polski z rozszerzoną terminologią biznesu. Warszawa: Wydawnictwo Rea.
  2. Iwczenko, Anatol. 2003. Słownik ukraińsko-polski. Lublin: UMCS.
  3. Jurkowski, Marian i Nazaruk Bazyli. 1998. Mały słownik ukraińsko-polski polsko-ukraiński. Warszawa: WSiP.
  4. Sobol, Elżbieta (ed.) 2003. Nowy słownik języka polskiego, Warszawa: PWN.
  1. Бачинський, Д. В. i Задніпряна А. Б. i Хотинська М. М. 2006. Польсько-Український та українсько-польський словник. Київ: Чумацький Шлях.
  2. Гончаренко, В. Г. (ред.) 2004. Юридичні терміни. Тлумачний словник. Київ: Либідь.
  3. Малецька, A, Ландовські З. 2004. Польсько-український українсько-польський словник, Київ: Ірпінь: ВТФ «Перун».
  4. Рігер, Я., Демська-Кульчицька О. 2007. Українсько-польський тематичний словник. Львів: Видавництво УКУ.
  5. Стрілець, Н. (ред.) 2000. Словник законодавчих термінів. Київ: Основа.
  6. Шемшученкo, Ю. С. (ред.) 2007. Великий енциклопедичний юридичний словник. Київ: «Юридична думка».
  7. Яценко, І. С. (ред.) 2004. Термінологічний словник українсько-польський, польсько-український- право, фінанси, економіка, торгівля. Київ: «Школа».

Strony www:

  1. Serwis Służby Cywilnej http://www.dsc.kprm.gov.pl/strona.php?id=32&id2=20 (data dostępu: 26 czerwca 2011 r.).

[1] Dla porównania warto przypomnieć, że w Polsce Kodeks karny przewiduje 5 rodzajów kar i 10 środków karnych. [2] Zgodnie z przepisami prawa Ukrainy, prace społeczne mogą być orzeczone nieletniemu w wieku od 16 do 18 lat na okres od trzydziestu do stu dwudziestu godzin i podlegają wykonaniu w wolnym czasie od nauki lub głównej pracy. Czas wykonania danego rodzaju kary nie może przewyższać dwóch godzin na dzień. [3] Przy wymierzaniu kary nieletniemu sąd bierze pod uwagę warunki życiowe i wychowania, wpływ dorosłych, stopień rozwoju i inne charakterystyczne cechy osoby nieletniego.   [4] W takim przypadku areszt polega na umieszczeniu nieletniego, który w momencie uprawomocnienia wyroku ukończył 16 lat, w specjalnie przystosowanych warunkach izolacji na okres od piętnastu do czterdziestu pięciu dni. [5] Ukraiński termin арешт oznacza również polski sekwestr, występuje również jako areszt domowy. [6] Opisują one m. in. procedurę wykonania tej kary, tryb w batalionie dyscyplinarnym, odwiedziny i rozmowy telefoniczne skazanych, korespondencję listowną, krótkoterminowe przepustki, otrzymywanie przesyłek pocztowych, pracę i naukę skazanych, społecznie-wychowawczą pracę, środki zachęty dla skazanych, materialne i medyczne zabezpieczenie skazanych, zwolnienie od wykonania kary z powodu choroby. [7] Odpowiednikiem tego terminu jest w prawie polskim zakład karny. [8] Przepis ten przewiduje, że na Ukrainie skazani odbywają karę pozbawienia wolności na pewien okres lub karę dożywotniego pozbawienia wolności w виправних колоніях: Minimalnego stopnia bezpieczeństwa w złagodzonych warunkach – zostają tam umieszczone osoby, które zostały skazane po raz pierwszy do odbywania kary pozbawienia wolności za przestępstwo dokonane z nieostrożności, za przestępstwo niewielkiej lub średniej wagi, jak również osoby przeniesione z zakładu minimalnego stopnia bezpieczeństwa w warunkach ogólnych oraz zakładów średniego stopnia bezpieczeństwa, zgodnie z procedurą przewidzianą w КВКУ, Minimalnego stopnia bezpieczeństwa w warunkach ogólnych – zostają tam umieszczeni mężczyźni po raz pierwszy skazani do odbywania kary pozbawienia wolności za przestępstwa niewielkiej lub średniej wagi, kobiety, skazane za przestępstwo niewielkiej lub średniej wagi, ciężkie lub szczególnie ciężkie przestępstwa. W zakładzie tego typu mogą również odbywać karę skazani przeniesieni z zakładu wychowawczego, zgodnie z procedurą określoną w ст. 147 КВКУ, Średniego stopnia bezpieczeństwa – zostają tam umieszczone kobiety skazane do odbywania kary pozbawienia wolności, kobiety, którym karę śmierci (wskutek jej zniesienia) lub karę dożywotniego pozbawienia wolności zamieniono na karę pozbawienia wolności na czas określony, zgodnie z procedurą ułaskawienia lub amnestii, mężczyźni po raz pierwszy skazani na karę pozbawienia wolności za ciężkie lub szczególnie ciężkie przestępstwa, mężczyźni skazani za dokonanie umyślnego przestępstwa średniej wagi na karę pozbawienia wolności, skazani przeniesieni z „zakładu maksymalnego stopnia bezpieczeństwa” zgodnie z procedurą postępowania КВКУ, Maksymalnego stopnia bezpieczeństwa, w których umieszcza się mężczyzn, skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności, mężczyzn, którym karę śmierci (wskutek jej zniesienia) zamieniono na karę dożywotniego pozbawienia wolności, mężczyzn, którym karę śmierci lub dożywotniego pozbawienia wolności zamieniono na karę pozbawienia wolności na określony czas, zgodnie z procedurą ułaskawienia lub amnestii, mężczyzn, skazanych za umyślne szczególnie ciężkie przestępstwo, mężczyzn, skazanych za dokonanie umyślnego ciężkiego lub szczególnie ciężkiego przestępstwa w okresie odbywania kary pozbawienia wolności, mężczyzn, przeniesionych z zakładu poprawczego średniego stopnia bezpieczeństwa, zgodnie z procedurą postępowania КВКУ. [9] Podane artykuły opisują prawa skazanych, odbywających karę w poszczególnych rodzajach zakładów poprawczych. [10] Odpowiednikiem tego terminu jest w prawie polskim zakład poprawczy. [11] Виховні колонії umożliwiają wykonanie w stosunku do nieletnich karę pozbawienia wolności na czas określony. [12] Podane artykuły opisują prawa nieletnich, odbywających karę w poszczególnych zakładach poprawczych oraz nagrody za dobre sprawowanie, kary za naruszenie porządku w zakładzie oraz zasady ich przyznawania, zasady przeniesienia skazanego nieletniego do zakładu poprawczego oraz przetrzymywania go w zakładzie wychowawczym po osiągnięciu 18 lat. [13] Zgodnie z ustawodawstwem ukraińskim na podstawie aktu ułaskawienia skazany może być całkowicie lub w części zwolniony od wykonania kary zasadniczej i dodatkowej. Możliwa jest również zamiana wymierzonej kary na łagodniejszą. Ułaskawienia dokonuje Prezydent Ukrainy w stosunku do konkretnie wyznaczonej osoby. [14] Poprzez akt łaski wymierzona kara dożywotniego pozbawienia wolności może być zamieniona na karę pozbawienia wolności na określony czas. [15] Wyłącznie akt ułaskawienia (ст. 87 § 2 ККУ) może zamienić tę karę na karę pozbawienia wolności na określony czas, jednak nie krótszy niż 25 lat. Wniosek o ułaskawienie może być złożony dopiero po odbyciu przynajmniej 15 lat kary dożywotniego pozbawienia wolności .

powrót